Een verwisselbare radiospoel maken
Een verwisselbare radiospoel bestaat meestal uit twee delen. Een antennespoel en een afstemspoel of een afstemspoel en een mee-koppelspoel.
De spatie tussen die twee spoelen ligt tussen de 3 en 8 mm. Het is slim om bij het wikkelen van een spoel enkele windingen meer aan te leggen dan je hebt berekend of het aantal dat je in een ontwerp hebt gevonden.
Te veel windingen kun je relatief makkelijk verwijderen. Windingen later toevoegen is veel moeilijker. Voor de stabiliteit van je radio ontvanger is het beter om je windingen vast te zetten.
Je kunt dat goedkoop en effectief doen met blanke nagellak (even lenen van je partner 😊).
Ook als je te veel windingen hebt aangebracht, wat ik dus je aanraad te doen, kun je die indien nodig, prima verwijderen. De achterblijvende windingen blijven dan keurig netjes op hun plaats zitten.
Condensatortje in spoelvoet
Soms moet je in of bij een spoel een condensatortje aanbrengen om een juiste afstemming te krijgen. Natuurlijk kun je zo’n condensator ook uitwendig aanbrengen, eventueel met een aan/uit schakelaar op de frontplaat.
Voor lagere frequenties zoals op de Middengolf zal dat geen problemen geven. Maar op de korte golven zal de capaciteit van de hiervoor benodigde bedrading ongewenste verstoringen van je afstemming veroorzaken.
Intern in de spoelvoet monteren is daarom de betere oplossing.
Een verwisselbare spoel
Hier links zie je een voorbeeld van een verwisselbare spoel. Netjes gewikkeld. Om eerlijk te zijn. Zo netjes lukt mij ook niet altijd. Zeker bij gebruik van dikkere draad (dikkere draad werkt beter op hogere frequenties) valt dat niet mee. De spoel zit gemonteerd op een octal buisvoet. Over die buisvoeten verderop meer informatie.
Second thoughts bij deze afstemspoel
De hier weergegeven afstemspoel ziet er strak en mooi uit. Hij is bestemd voor een regeneratieve korte golf ontvanger. Hij bevalt me echter maar beperkt.
Deze verwisselbare radiospoel bevat twee problemen
- Als je de spoel wilt wisselen pak je de bedrading vast met je handen. De normale vetten en zuren van je hand veroorzaken na een poosje corrosie op de windingen.
- Ook al lijm je de windingen vast. Bij het plaatsen en verwijderen duw en trek je aan die windingen en die vervormen daardoor. Ergo de inductie wijzigt.
Het is daarom beter om bij een verwisselbare radiospoel ‘handvaten’ toe te voegen. Dat handvat bestaat uit een zogenaamde eindkap voor de 40 mm afvoerbuis die ik voor deze spoel gebruikt heb.
Je ziet dat ik de spoelvoet met drie kleine parker schroefjes aan de buis heb vastgemaakt. Lijmen kan natuurlijk ook maar gemonteerd met parkertjes kan ik de buisvoet loshalen als ik iets aan de spoel wil veranderen.
Ik gebruikte parkertjes van 3 mm dik. In de buis en in de spoelvoet heb ik voorzichtig voorgeboord met 2 mm. De eindkap, nu het handvat, heb ik wel vastgelijmd.
Let op! In dit voorbeeld heb ik de parkertjes te hoog op de schacht van de voet gemonteerd. Het gevolg is dat die schacht makkelijker afbreekt als je kracht moet zetten om de spoel uit de voet te trekken. Beter is ze ergens halverwege de schachthoogte aan te brengen.
Ja, de spoel is nu groter en lomper om te zien. Kies maar wat je wilt. Lange betrouwbare levensduur van je spoel of er ‘flitsender’ uit zien.
Een verwisselbare radiospoel met Octal buisvoetjes?
Toen ik dit soort spoelen voor het eerst zag was mijn gedachte: “leuk, maar hoe kom ik anno 2023 aan zulke octal buisvoetjes voor mijn verwisselbare radiospoelen?
De buizen waar ik zulke voetjes af zou kunnen slopen, iets wat men vroeger deed, die buizen zijn zeldzaam en duur☹. Ze kapotslaan voor het maken van een verwisselbare radiospoel zou zonde zijn.
Maar weer eens Google geraadpleegd. Je moet even zoeken. De juiste zoekterm vinden. En dan komen ze tevoorschijn. “Plug - 8-Pin octal tube base”. Ze zijn nog gewoon te koop.
De hoge schacht links op de afbeelding kocht ik bij tubedepot.com. Ze zijn heel geschikt om te gebruiken met afvoerbuis van 40mm. De zwarte lage in het midden kun je bij meerdere leveranciers krijgen.
Meestal in Amerika en dat is met de recente Europese invoerbeperkingen en belastingen een dure grap.
Het goede nieuws is. Ik vond ze in Polen en dat bespaart veel geld. Ga naar https://amptone.pl/ en zoek daar naar “Cokół, Octal 8pin typ1”. De werking van het bestelproces achterhaal je met behulp van Google Translate. De service en levering is top 😊.
Deze pluggen zijn geschikt voor afvoerbuis 32 mm. De “8 Pin Octal Tube Socket” die je rechts ziet kun je overal krijgen.
Een verwisselbare radiospoel: Welke buis gebruiken?
Welke afvoerbuis en daaraan gekoppeld, welke octal tube base ga je gebruiken? In principe is die keus vrij maar bedenk het volgende.
- Voor spoelen in het lange- en middengolf gebied (tot 2 MHz) is het handiger om een verwisselbare radiospoel te wikkelen op 40 mm buis. Op dikkere buis heb je gewoon minder windingen nodig.
- Voor frequenties vanaf 2 MHz tot 10 à 12 MHz werkt 32 mm pijp beter omdat je dan juist weer iets meer windingen nodig hebt dan bij 40 mm. Dat stemt makkelijker af.
- Bij frequenties van 12 tot 32 MHz kun je het beste elektra pijp van 15 mm gebruiken.
Een verwisselbare radiospoel monteren
Zo’n radiospoel monteren dat heeft me even wat hoofdbrekers kostte. Dat zit zo.
- Aansluiten van de spoel aan de buisvoet,
- De buisvoet in een stuk pvc buis monteren.
Aansluiten van de spoel aan de buisvoet
Zoals je op de afbeelding links ziet zitten de aansluitpunten diep verzonken in de buisvoet. Soldeer daar maar eens een spoeldraadje aan.
De oplossing is het om vooraf de aansluitpennen te verlengen. Daar heb je een stukje zwarte schakeldraad (1,5 mm kwadraat) voor nodig. Ook een wat zwaardere soldeerbout of soldeerrevolver.
Neem 2,5 cm draad, maak het blank en vertin die draad. Steek hem in een gaatje van de buisvoet stook die draad lekker warm en voeg ruim soldeertin toe. Als je het goed doet krijg je die draad nooit meer los.
Aan het uiteinde kun je je spoeldraad vastsolderen. Doe dit wel bij alle 8 aansluitingen ook al heb je er nu maar 4 nodig. Als je later wat aan die spoel wilt wijzigen, een condensator inbrengen of een extra spoeltje toevoegen, dan kan dat nu.
De afvoerbuis prepareren voor je verwisselbare radiospoel
Bekijk voor de bepaling van de lengte van het stuk afvoerbuis dat je nodig hebt het volgende.
Neem de totale wikkellengte inclusief tussenlichtende spatie. Daarbij komt nog eens twee maal 5 mm spatie en vervolgens de aangegeven ruimte voor de voet en voor het handvat.
De wikkelingen bereid je voor door 3 gaatjes te boren bij de start en bij het eindpunt van elke aparte wikkeling. Die gaatjes maak je met een boortje van 1 mm. Bij dikke draad 1,5 mm.
Stel dat je 40 windingen moet aanleggen en je gebruikt 0,5 mm wikkeldraad. Dan heb je voor die wikkeling 40+0,5 is 20 mm ruimte nodig. In de praktijk moet je 15% meer nemen. Dus de tweede rij gaatjes maak je op 22 mm van de eerste rij.
Beginnen met wikkelen
Je steekt 10 cm draad door de buis van buiten naar binnen in het bovenste gaatje links. Je haalt hem vervolgens door het middelste gaatje links naar boven en daarna weer door het onderste gaatje naar binnen.
Op deze manier blijft die wikkeldraad zeker op zijn plaats ook als je er aan trekt. Je kunt nu beginnen met wikkelen.
Bij dikkere draad, je ziet dat op de afbeelding rechts, is het vaak heel moeilijk om de windingen strak naast elkaar te houden. Een ty-rapje (tie wrap) kan dan helpen om dat toch voor elkaar te krijgen.
Octal buisvoet in PVC buis monteren
Die octal buisvoetjes hebben op de schacht een diameter van 29 mm. De buis past niet want die is binnen 27 mm wijd! In eerste instantie heb ik geprobeerd om die buisvoet 2 mm af te vijlen.
Maar na een half uur ben ik daar mee gestopt. Ik was in dat half uur rondom amper 1 mm opgeschoten en bovendien verspreidde dat veilen aan bakeliet? / hard plastic? Akelig fijnstof dat mijn luchtwegen irriteerde.
Wat dan wel?
Een week later bracht een loodgieter me op een idee en dat werkte.
Maak de buis warm met een hete lucht ventilator (200 à 300 graden hete lucht). Zo’n ding had ik een tijd geleden al eens voor 2 tientjes bij Reichelt gekocht om krimpkous te krimpen. Dus aan de slag.
Maak de schacht van die buisvoet glad met een beetje vloeibare zeep of Dubro. Besteedt 2 minuten om het einde van het stukje buis voor je verwisselbare radiospoel lekker warm te stoken.
Het buiseinde voelt dan zacht aan. Je kunt de buisvoet nu met zijn schacht in de buis drukken. Je zult zien dat die PVC buis nu over een lengte van ongeveer 1 cm wat dikker is geworden.
Zie de afbeelding hierboven.
Hier heb je al rekening mee gehouden door voor dit voetstuk 20 mm ruimte te reserveren. Zo blijf je met je wikkelingen buiten dit dikkere en tapse deel. Laat de buis weer afkoelen en je zult zien dat het een stevige verbinding is geworden.
Vastlijmen kan, maar is niet per se nodig.
Let op!
In de praktijk doe je deze handelingen pas nadat je de spoel op de buis hebt gewonden en de draadjes met de juiste pennen hebt verbonden.
Hoge Octal buisvoetjes
Die hoge octal voetjes passen perfect in 40 mm afvoerbuis. Op de afbeelding hieronder zie je dat afgebeeld.
Hier heb ik voor de foto een stuk grijze buis gebruikt. Aan grijze afvoerbuis kan een risico zitten (koolstof in de PVC). Probeer daarom witte buis te pakken te krijgen.
Twijfel?
Twijfel je leg dan een stukje pijp in de magnetron en laat die een minuut op volle kracht lopen. Wordt die buis warm? Dan kun je hem niet gebruiken. Blijft hij koel dan is het Oké.
Het voordeel van deze hoge buisvoetjes
Het voordeel van het gebruiken van deze hoge schaft buisvoetjes voor je verwisselbare radiospoel. De afvoerbuis die je daarbij gebruikt is 8 mm dikker. Het aantal windingen dat je dan nodig hebt voor bijvoorbeeld je Korte Golf DX ontvanger is 20 tot 50 % minder dan bij een buis van 32mm.
Op de lagere frequentiebanden is dat een voordeel. Op de hogere frequentiebanden is dat een nadeel.
Aansluitpennen verlengen
Ook bij deze buisvoeten, nu spoelvoeten, kun je voor een spoel gewikkeld met dunne draad beter aansluitpennen in de voet solderen. Gebruik hiervoor een draad van 1 mm.
Voor spoelen gewikkeld met dikke draad (0,8mm tot 1,5 mm) is het aanbrengen van pennen niet nodig.
Op de afbeelding hierboven rechts zie je dat die draden rechtstreeks in de pennen van de voet kunnen worden gesoldeerd.
Standaardiseren van spoelaansluitingen
Het is verstandig om de aansluitingen van de verwisselbare radiospoelen te standaardiseren en die gegevens voor jezelf even te noteren.
Voor je het weet sluit je de spoelen op de ene klos anders aan dan op een andere. En ook de bedrading van je buisvoet moet natuurlijk naadloos aansluiten bij de bedrading op je spoelvoeten.
Je ziet in schematische afbeelding vaak dat een nummering is gegeven aan spoelaansluitingen. Zorg in je bouwproject dat die nummering voor alle spoelen eenduidig overeenkomt met nummering op je buisvoet.
Ik heb gemerkt dat sommige voeten een nummering bevatten. Anderen weer niet. Met bovenstaande afbeelding bij de hand kun je bijna geen vergissingen meer maken.
Een verwisselbare radiospoel voor een
regeneratieve radio ontvanger
De juiste aansluiting van de spoeltjes luistert nauw bij regeneratieve radio ontvangers. De afbeelding links geeft die aansluitgegevens aan.
Bij verwisseling van de aansluitgegevens zal de radio weigeren om te werken.
Tot zover.
Experimenteren met zo'n spoel?
Dat werkt minder makkelijk maar daar is een oplossing voor. Kijk hiervoor even op Eenvoudige Zelfbouw Radio Spoelen om te Experimenteren.
Vragen of opmerkingen. Ik hoor ze graag. Veel succes met het monteren van je verwisselbare radiospoel.
-
Koos Overbeeke
Terug van verwisselbare radiospoel naar de radio amateur - Ontvangers
