Review van de BC-191, de VT-Kist
Van meerdere amateurs ontving ik in de afgelopen tijd vragen over oplossingen voor problemen met de BC-191. Daarom hierbij een Review van de BC-191, de VT-Kist, zoals hij ook wordt genoemd.Die BC-191 blijkt onder groepen amateurs nogal populair. En daar zijn redenen voor. Deze zenders zijn goed ontworpen en het zijn degelijk gebouwde apparaten. In de militaire werkomgeving en in de werkomstandigheden waarvoor ze zijn ontworpen presteerden ze goed tot ver in de jaren ’50.
Een logische gedachte is daarom: daar moet je toch wat mee kunnen doen!? En dan komen er problemen om de hoek.
Daarom hierbij een wat uitgebreidere review.
Oorsprong
De BC 191 wordt ook wel de VT kist genoemd vanwege de VT type buizen (triode buizen op voetjes met vier aansluitpennen). Het is een antieke zender uit WO II.
De zender is door meerdere fabrikanten gemaakt voor spraak, telegrafie en CW. Tussen apparaten van verschillende fabrikanten (type A, B, C, D, E) zie je kleine uitvoeringsverschillen.
Hij werkte in vliegtuigen op een batterij van 12V+ en in tijdelijke veldhuisvesting van de hogere legerleiding op 12V+ en op 110V of 220V.
Originele uitvoering zijn zeer schaars en duur. Er zijn regelmatig wel wat gemodificeerde sets te koop op eBay etc. Die modificaties zijn lang niet altijd netjes uitgevoerd en de aangeboden apparaten zijn vaak verre van compleet.
Een iets modernere opvolger is de BC-375. Deze BC-375 vertoont grote gelijkenis met de BC-191 maar werkt met een batterijspanning van 28V+.
Op de foto de fabricage van deze militaire zenders.
- Review van de BC-191, de VT-Kist -
Het rendement is laag. Alleen al het verbruik aan gloeistroom is ongeveer het dubbele van het uitgangszendvermogen.
De ingebouwde modulator is ontworpen voor spraak overdracht (AM, 400 tot 4000 Hz). De modulator trafo is van matige kwaliteit maar voor spraak functioneert dat ruim voldoende.
Een zendamateur die met deze bak muziek op de Middengolf uitzond sprak enthousiast. “Hij zendt een volledig bromvrij muzieksignaal de lucht in”.
Dank je de koekoek. De zender brengt beneden 400Hz helemaal niets de lucht in, dus ook geen brom verschijnselen.
Zijn geluid klonk verder wat ‘telefoon’ achtig maar voor de 'smartlappen' waar hij van houdt is dat niet echt een probleem.
Gebruik van deze BC-191, de VT-Kist
De set was een tijd lang populair onder Amateurs die daarmee hun muziek op de Middengolf brachten. Maar zonder grondige modificaties (o.m. vervanging van de modulator) is hij niet geschikt voor muziek overdracht.
Ook voor CW en/of spraakoverdracht binnen een korte golf amateurband is de BC191 niet echt geschikt. Dit is vooral te wijten aan de instabiliteit van de zendfrequentie.
Die stabiliteit is beperkt door de kwaliteit van de oscillator sectie en doordat een buffertrap tussen de oscillator en de eindtrap ontbreekt.
Er zal altijd enige terugwerking optreden vanuit de gemoduleerde eindtrap naar de oscillator. Wees niet verbaast als er ook FM modulatie optreedt. Dat laatste treedt altijd op als de zender:
- Niet exact correct is afgeregeld, en
- Als de voedingsspanning te laag is.
- Review van de BC-191, de VT-Kist -
Bereik van de BC-191
Het frequentiebereik loopt van 200 tot 800 kHz en van 1500 tot 12500 kHz verdeeld over 7 zogenaamde Tuning Units. De werkfrequentie van elk apparaat is dus afhankelijk van welke Tuning Units zijn geïnstalleerd.
De zender kan gebruik kan maken van grondgolven in de Middengolf en zo in het veld afstanden tot wel 50km overbruggen (in de stad een stuk minder).
Op de Korte golf kan hij m.b.v. propagatie grotere afstanden overbruggen maar daar loop je het risico dat men bijvoorbeeld in Engeland je goed ontvangt terwijl je 30km verderop niet te horen bent.
De oscillator is überhaupt niet super stabiel. Wees niet verbaast als er binnen een uur een frequentieverschuiving van 3 tot 5 kHz optreedt.
Al met al, een stevige zender die ontworpen is voor gebruik in oorlogsgebieden. Daar speelt geluidskwaliteit niet maar uitgangsvermogen, bereik en telefonie verstaanbaarheid wel van belang. En dat biedt deze bak.
Het schema
- Review van de BC-191, de VT-Kist -
Is deze BC-191, de VT-Kist, geschikt te maken voor gebruik?
Alles kan maar vraag niet wat het kost en wat je dan over hebt.
Het lage rendement (hoge stroomverbruik) is voor een amateur niet zo van belang.
Maar om goed te werken heeft deze ‘kist’ een gloeispanning nodig van 14,25V en dat is bij voorkeur een accuspanning want de gloeidraad is tevens kathode. Een klein rimpeltje op een gelijkrichtte wisselspanning kan dus toch nog een flinke ‘brom’ in het AM geluid van een ontvanger veroorzaken.
En auto accu van 12 V levert te weinig spanning. Je kunt in de buizen sectie een schakelaar vinden die schakelt tussen 14,25V en 12 V. Die schakelaar is bedoeld voor test operaties als het vliegtuig op de grond staat of de Jeepmotor uit staat. Op dat moment levert de batterij slechts 12V.
Voor die testsituatie leverde de zender dan voldoende signaal maar van een nog matiger dan normale kwaliteit en op ongeveer 40% van het maximale vermogen. De gelijkstroom generator van het vliegtuig of de jeep leverde 14,25V wanneer de zender operationeel in bedrijf was.
Daarnaast moet je een werkspanning van 1000V aansluiten. Dat laatste kan met de huidige beschikbare Hammond transformatoren, diode gelijkrichters en zware condensatoren geen probleem zijn.
LF Modulator
De LF modulator sectie is ontworpen voor gebruik van een koolmicrofoon. Dit soort microfoons vind je vandaag niet meer en als je een oude op de kop tikt is het de vraag of hij nog werkt.
Koolmicrofoons leverden wel een stevig signaal af. Veel meer signaal dan de huidige microfoons. Je zult daarom de modulator moeten aanpassen voor gebruik van moderne microfoons.
Wil je muziek gaan uitzenden dan moet je ook de modulatietrafo vervangen door een transformator die voor de Middengolf redelijk vlak 50 tot 4500 Hz kan verwerken.
Of je voor zo’n gemodificeerde set BC-191, de VT-Kist, ooit een licentie krijgt van de RDI valt te bezien (Sinds 2022 heet het AT, de Autoriteit Telecom, de ‘Rijksinspectie Digitale Infrastructuur -afgekort RDI-‘).
Frequentie stabiliteit van de BC-191, de VT-Kist
De BC-119 en ook de BC-375 vertonen al snel frequentieafwijking. Hoe hoger de werkfrequentie waarop je wilt uitzenden des te sterker zal de frequentieafwijking (drift genaamd) waarneembaar zijn.
Over het algemeen is een beperkte drift bij spraak of muziek uitzendingen minder merkbaar omdat er geen specifieke toon hoorbaar is zoals bij CW-ontvangst. Bij uitzendingen op frequenties hoger dan de 80 Meterband zal de optredende frequentie verschuiving ontoelaatbaar hoog zijn.
Hoe dat kan?
Dit zijn militaire toestellen. Vaak werd met korte CW of telegrafie boodschappen gewerkt en ook spraakuitzendingen werden zo kort mogelijk gehouden. Zinnen van 3 woorden en dan over en uit. Het risico van vijandelijke onderschepping van de boodschap bleef zo tot een minimum beperkt.
Bij een uitzending die hooguit 30 seconden duurt heeft de zender weinig frequentiedrift. Voor de militaire toepassing was er dus geen probleem.
Oplossingen voor die stabiliteit
Diverse amateurs hebben het euvel van de frequentie stabilisatie opgelost door een zogenaamde Huff-Puff schakeling over de LC kring van de oscillator aan te brengen.
Zo’n Huff-Puff schakeling stabiliseert de oscillatorfrequentie goed en bestaat uit moderne elektronica uitgevoerd met Chips en een referentie kristal.
Anderen hebben een compleet nieuwe VFO ingebouwd.
Op de Middengolf, 160 meterband of zelfs de 80 meterband moet je dan redelijk kunnen weken. Wil je op hogere frequenties uitkomen dan komt ook de instabiliteit van de rest van deze zender ook in het geding.
Harmonische frequenties uitfilteren
Ook de kwaliteit van het zendsignaal kun je verbeteren door harmonische signalen en/of spiegelfrequenties uit te bannen met een effectief Pi-filter. Dat Filter moet dan wel kunnen schakelen tussen alle frequenties die je met de BC-191 gaat toepassen.
Origineel gebeurde dit met een laadspoel die de antenne inrichting samen met de LC kring in de zender in resonantie moest brengen. Ook was er een Antenne Tuning Unit die vooral voor afstemming op de lagere middengolf diende.
Bezit je die originele laadspoel, Antenne Tuner en antenne niet dan kun je natuurlijk de tankkring opnieuw ontwerpen en inbouwen voor de frequentie (band) waarop je wilt gaan werken in combinatie met je antenne.
- Review van de BC-191, de VT-Kist -
Is modificatie van een BC-191, de VT-Kist, de moeite waard?
Of modificatie van een BC-191, de VT-Kist de moeite waard is? Dat is een kwestie van persoonlijke smaak.
Mijn idee is dat je hem het beste zo veel mogelijk in originele staat kunt houden en dan als historisch erfgoed tentoonstellen.
Modificeren kan maar is moeizaam en het resultaat wordt nooit geweldig zonder het origineel ernstig geweld aan te doen. En als je dat toch doet wat heb je dan? Een moderne bak in oude behuizing. Het is dan geen BC-191 meer ☹.
Bouw dan van scratch af een nieuwe zender. Dat levert je minder problemen op en betere resultaten.
Heb je een VT-Kist en wil je die restaureren?
Als je een BC-191, de VT-Kist hebt gekocht en die in de oude staat wilt terugbrengen dan heb je originele documentatie nodig.
Ik heb hier nog wel wat van die documenten liggen.
Succes! 😊
-
Koos Overbeeke
